Autodafe. Epilog (14)

Powieść pikarejska jest pseudo-autobiografią i posłużenie się

pierwszą osobą jest tu czymś więcej niż ujęciem formalnym;

życie jest jednocześnie przeżywane i sądzone, przedstawiane

i przypominane.

Claudio Guillén, Toward a Definition

of the Picaresque, tłum. M. Głowiński

50 ½

Zakupię krzesło toaletowe. Dzisiaj kosztuje około 94 złote, siedem

lat temu osłabieni chorobą płacili, aby je wykorzystać, 200 złotych.

Rzecz w tym, że nie tylko, kiedy myślę – Letarg Grzegorza Marcin-

kowskiego, ale – Cztery kwartety Thomasa Stearnsa Eliota, Konspi-

racja młodzieży w okupowanej Polsce: Bogdana Hillebrandta – roz-

49

myślam opalony ogniem z rozbolałych wnętrzności: brązowy kolor

rozdrobnionego, wycieńczonego moczem kału; ludziom trzeba mó-

wić, że są lepsi niż są. Przecież i nie minie sekunda, a jedni z drugi-

mi zostaniemy, aby współzrekontemplować nieruchomą wieczność

nawozu. I jeżeli baran (pomimo śmierci owczarza) mógł stać się ba-

rańczakiem, jeżeli lew taki, jak ja może po swojej śmierci wyrodzić

się w lewczaka, ba, jeżeli znaki zodiaku mutują, stając się własnymi

„przeraszczakami”, nie patrzmy na siebie wilkiem. Lepsza! Niż jest,

Elżbieta Czyżewska. Lepszy! Niż jest, Marian Czuchnowski; nawet

lepszy niż jest Mikołaj Adamczak czy lepszy niż był święty Łukasz.

48

Postromanticism. To słowo, przez które cierpię, jest wiele wielkości

większe ode mnie. Nazywalny kłopot sprowadza się do faktu, że nie

mieszczę go w swym stusiedemdziesięciodziewięciocentymetrowym

ciele: wsunięte przez odbyt (to jasne, że nie jest czopkiem, jak słowa

„sen”, „noc”, a nawet „skwar”), wystaje mi czternastą i piętnastą lite-

rą z twarzy. Ktoś, kto widzi w tym moment levinasowski – nigdy nie

słuchał z uwagą Wariacji Goldbergowskich Bacha: nie jestem grecką

hydrą o nierodzimowierczym imieniu, lecz poetą; i człowiekiem stąd.

O rozbryzgu form substancjalnych piszę wyłącznie dzięki intertekstu-

alnej galaretce, którą podgrzewam do temperatury praadagia literatur:

47

Postclassicism to słowo większe ode mnie o czternastą literę, finalne

„m”. Grawituje, nie zaś jak „sm” słowa postromanticism – wbiega na

górę. Ociężałe może stać się erekcją lub przepukliną, więc – wybuch-

nąć legwanem spermy lub ciężkim powietrzem: nieodprowadzalnych

wrót. Postclassicism jest skryte, introwertyczne, ale to ono – w odróż-

nieniu od ekstrawertycznego postromanticism, w głużeniu krajowców

oznacza tyle, co „Bóg znienacka”. A czy podasz mi dłoń – nawet jeśli

noc w noc będę grał przy zamkniętych oknach na fortepianie nawozu

(a czy wejdziesz  nawet w wypowalany krylem pacyficznym modrze-

wiowy dom wiejski?)? Wszystkie fazy mojego snu – uporządkowane:

46

najpierw pojbany – a więc urodzony jako niewolnik, po jakimś czasie

pojmany przez Chrystusa dla ofiary nieba – to dlatego w kilka następ-

nych lat: pojebny, a w pewnym uproszczeniu – podjebny, podniebny,

usiłujący siebie zbawić. Może nie byłbym jeszcze skrzydlatym Anio-

łem Pustyni, ale i nie byłbym już przebraną chwałą kobiecej pochwy,

słońca i uniesienia. Zakupię krzesło toaletowe. Zamknę się – razem z

nim – w rozgrzanym solarium jerozolimskim. „Dla Gombrowicza nie

istnieją niezawisłe obiekty sztuki, symfonie, poematy bądź płótna ma-

larskie. Odwija kłębek i wraca do punktu wyjścia” – „Kształtującego  

swój materiał twórcy”, doprecyzowuje: malajski – Zdzisław Łapiński

*

(czy i woda narodowa

zasycha mu na drobno

wywiniętych – ustach)

 

31.07.2019

Autodafe. Epilog (13)

1

Rysunki przedstawiające Jezusa Chrystusa – najczęściej w koronie

cierniowej i z kilkoma kroplami krwi. Robiła je najmłodsza siostra

mojej matki. Gdy mnie nimi obdarowywała, czułem się doceniony

(tak, jakby ktoś podarował mi Autoportret w jakuckiej czapce Mal-

czewskiego). Był rok 1990 lub 1991. Ze względu na fenyloketonu-

rię, brak dostaw, powszechny brak żywności dietetycznej – jadłem

gęste zupy z tartych buraków, dzień po dniu, rok po roku. Tego, że

Zofia miała talent plastyczny i że w każdym jej rysunku tkwiło coś

pasyjnego, jestem pewny jak własnej ręki. I Zofia, i Maria – każda

w istotnym momencie życia – czytały Mistrza i Małgorzatę. I niby

2

Trzy siostry jak z Czechowa: Olga, Masza i Irina – ale moja matka

(matka-lekarka) nigdy do Bułhakowa nie sięgnęła. Symonides mój

krwią płaczący nurza się w rzece starych dwudziesto-, trzydziesto-

letnich buraków: co stałoby się, gdyby kapodaster komory wędzar-

niczej okazał się prowizorycznym zapalisandrem na podstrunnicę?

Czy najmłodsza siostra mojej matki rysowałaby mi w koronie cier-

niowej Mateusza Birkuta? W Kochanowskim było coś z renesanso-

wego Birkuta, zatem we mnie też – jeżeli zmieściłem starożytnego

Chrystusa w sobie – mógłby być kawałek: renesansowego Birkuta.

Jacopo Pontormo, IVisitiation? Jacopo Pontormo, VIisitation? Nie!

3

Jacopo Pontormo, Visitation! Poetyka Arystotelesa mówi – „należy

nazwać poetą tego, kto sprawia sztukę naśladowania, jeśliby nawet

używał różnych miar wiersza jednocześnie, jak np. uczynił to Chaj-

remon, który stworzył rapsodię pt. Centaur, stanowiącą mieszaninę

różnych miar wierszowych”. Myślę, że nieważne, czy znały wtedy

Mistrza i Małgorzatę, czy nie – ni Maria (1), ni Zofia (2) i ni: moja

matka, Hanna – nie miały poczucia, że karmią albo rysują dla Chaj-

remona. „Tragedia nie może istnieć bez akcji, może natomiast – ist-

nieć bez charakterów”. Wypisz-wymaluj – Centaur. Czy – do zbio-

rowego samowysłowienia – nasza rodzina naprawdę: potrzebowała

4

aż eklektyzmu Chajremona – aż ekstrawagancji rodem z Centaura?

A jeżeli tak – dlaczego nie wystarczył tu dyletant rozkojarzony jak

morska fala, czemu musiałem stać się (aż?!) obciążonym: erudytą?

Z drugiej strony, kto w 1991 roku mógłby się w ogóle domyślić, że

w 2019 tylko nieliczni najwybitniejsi odróżnią papierowy intelektu-

alizm od perłowego? Nikt nie mógł się domyślić, dlatego rozwiązy-

wanie jengi w koronie cierniowej wydawało się jedynym rzeczywis-

tym przechytrzeniem okrutnej pułapki losu. Umysł Mateusza Birku-

ta tak przeciążyć koloryzacją i zabiegami stylizacyjnymi, by (z dnia

na dzień) ze świadka Jehowy skromnego jak Nelly Sachs stał się in-

                *

stygatorem Jehowy?

5 ½

Morze wolnego czasu, tak bezkresne, jakby było oceanem: estetycz-

nej emerytury. Gdzieś w tym wszystkim ja jak morska fala narodzo-

na w podwodnym zoo – na jego cienistym, nierozjaśnionym (już nie

mówmy – mrocznym, proszę), mrocznym dnie. Perspektywa końca

mnie, bezdyskusyjnie, przecież nie perspektywa końca antropocenu.

14.07.2019

Autodafe. Epilog (12)

w ciekłości rzeki rozkochany inżynier

M. Czuchnowski, Szpik egzystencji

3

Co stałoby się, gdyby kapodaster komory wędzarniczej zaczepił podstrunnicę aż o czubek

siodełka? Czy gwajakol i pirokatechol uczyniłyby ze mnie striptizera, nie poetę? Jak: jako

striptizer patrzyłbym na Gietrzwałd: w płomieniach? Oczami Franciszki Themerson? Czy

praca metafory, gra aktorska Elżbiety Czyżewskiej stanowiącej dla mnie: we Wszystko na

sprzedaż emanację bogini byłaby tylko spazmującym bżdżeniem? To zupełnie – nierealne.

Czyżewską wyobrażam sobie w arcyszepcie: „słowa mokną i miękną, sen srebrny salomei

ustępuje: smukłe ramiona literatury, którymi obejmuję Ciebie, gasną i pokrywają się – zło-

tym cellulitem grafomanii. Ciepłe podbrzusze reportera róż nabiega krwią, żeby już nigdy

nie odbiegać kałem; jestem cudownie wypoczęta tak, jak gdybym była najmłodszą siostrą:

cioteczną własnej matki. Proste komunikaty, czytelne polecenia. Przyjdź do mnie jeszcze!

2

To miejsce – powiada amazonka – dumnie nosiło na sobie sutek, a to Miejsce – tłumaczy

amazonka dalej – potrafiło zorganizować się tak dynamicznie, że w sekundę przygotowy-

wało rowek artystycznej klejonki pomiędzy piersiami. Obetrzyj je starannie fularkiem zat-

roskania, starannie i pieczołowicie jakbyś głodował w pełnym słońcu kolacji nad Morzem

Jońskim, nie w iście conradowskich ciemnościach”. „Zderzyć się pośladkami wersu – nim

zaskoczy nas Hare Kriszna erotyzmu, wersolog porównawczy – gwałciciel?”. Oko, „mors-

kie” oko Czyżewskiej zachodzi omatidium smutku i już wiem, że odpowiedź, która się za-

jawi, wypieni się do ostatniej kropki – jako praodpowiedź: przecząca. I czy te kolana mog-

łyby należeć do świadka Jehowy? Czy te zginacze miałyby w ogóle estetyczną możliwość

służyć ciału osoby redagującej pismo takie, jak „Strażnica”, mówiącej z namaszczeniem e-

1 ½

lekcyjnych królów Polski o paruzji rzeczywistości, jaką znamy? I Czyżewska takiego właś-

nie rodzaju, postrzelona, głupiutko wydęta w naszym kierunku, jak gdyby: była romantycz-

nym świadkiem egzystencji plotącym androny o bezsensowności przystępowania piętnasto-

latków do bierzmowania? Kochanka kamiennego morza, bielizna, od której wkładania i no-

szenia drętwieję? Naprawdę pragniemy orzekać, że byłoby to w ogóle estetycznie możliwe?

- - -

1 ½

Nie uważam, by poemat Mariana Czuchnowskiego Szpik egzystencji nazywany czasami bała-

mutnie „poematem życia”, „antologią pewnej epoki” – był całością wybitną.  Nie dość i tego.

Zdarza mi się zakładać, jakoby Szpik egzystencji nie był również utworem unikalnym; nakład

„Oficyny 21” znika jednak z horyzontu jak prędki pstrąg, tj. tak, jakby autora posłowia i opra-

cowania, Michała Stefańskiego – zabito z zimną krwią, a on z dnia na dzień stawał się wyksz-

0

tałconą relikwią. „»Strażnica« czy kwitnące pąki wiosną”? Uważam, że właśnie: tego pytania

nie zadał sobie Czuchnowski i nie domyśliwszy nigdy jego zakresu, odpowiadał (jak typowy

beztreściowiec, intuicjonista-idiota, i jeszcze raz intuicjonista): „wziąłem jedno, więc wezmę

                *

drugie”.

13.07.2019

Autodafe. Epilog (11)

3

Kilkaset razy wypełniłem dziesięć wersów tekstem. Aż do dzisiaj nie widzę w tym nicze-

go niewłaściwego. Wkładałem sens do ust artystycznej polszczyzny – takiej, jaką znałem

choćby poprzez lektury dzieciństwa. Wkładałem jednolicie gładki sens – do skupionych i

wypoczętych ust: nie przygotowywałem go w żadnej uderzeniowej tabletkarce, nie krąży-

łem po sklepach wykończeniowych w poszukiwaniu nastrzykiwarki – bardzo starałem się

postępować tak, jak Jerzy Kawalerowicz, który wkładał sens do kilkuset minut z Faraona

czy Jerzy Hoffmann kilkusetkrotnie mnożący znaczenia – w granicach 288 minut: Potopu.

Rzecz w tym, że nawet jeżelibym postępował z Autodafe jak Aleksander Ford z Krzyżaka-

mi, nie zasłużyłbym na to, z czym zostałem zmuszony się zetknąć – zmamrotano noc, któ-

rą się oblekłem, rozerwano przysłonę mojej muzycznej równowagi – prezerwatywą ciszy:

4

tak, prezerwatywą ciszy – widziałem jak przez mgłę członek ciszy – skurczony tak, jakby

nie został objaśniony – wzniesiony tak, jakby podtrzymywał go święty Łukasz – matowy,

jakby był członkiem śmierci, nie zmartwychwstania. Sienkiewicz – żyjący jak zbiegły nie-

wolnik nawet po wydaniu Potopu, Rodziny Połanieckich – nie zetknął się, przebywając w

całkowitym odosobnieniu, ani z Emanuelle, ani z prezerwatywą ciszy – odpowiedź na py-

tanie, jak pogodzić zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa i swój łysy jubileusz – nie mogła

należeć ani do niego, ani do Prusa. Odpowiedzieliby Kawalerowicz, Hoffman, Has, Ford

(wąska męska pierś zagłębiająca się w blaszaną miedniczkę sarkazmu), ale nie wystarcza-

jąco: ani ulewa, ani tym bardziej potop nigdy nie zaczną się od spostrzeżenia „pesymizmu

przyrody”. Uderzą z nagła – jak pikielhauba kataklizmu, powieść taka jak Faraon z linijki

5

na linijkę zmieni się w zmuloną, zatkaną, zapierzoną czerpnię; nie widzę (w tym) niczego

niewłaściwego, że kilkaset razy wypełniłem dziesięć wersów tekstem, aż po jego przepięt-

rzenie. Z takiego poematu prezerwatywa ciszy ześlizgnie się – piękna, niedotarła. Szyszki

sosny wkładane w waginy tłumaczek – od wierzchołka – myślisz, że to ja? A Sienkiewicz

żyjący wiecznie jako przelękły niewolnik – tak jakby w oblężeniu Kamieńca Podolskiego:

wziął udział osobiście, myślisz, że to ja, myślisz, że ja z żydowskimi plecionkami na ręku

odpowiadam za posokę skąpaną w blasku neonów – świeże kwiaty, spaloną świętość Not-

re Dame? Nie widzę (w tym) niczego niewłaściwego. Myślisz, że morduję po nocach: tak

krwawo, aby mój tekst powlekło za horyzont? Nic bardziej mylnego. Myślisz, że tkwię w

bezruchu między anhedonią a archedonią na skutek niezdecydowania i dokładnie tak, jak

4

Sienkiewicz, nie potrafiłbym wykonać oratorium Mesjasz depresji, albo autokanibalizmu?

Uczestniczyłem w powstaniu Mahdiego, brałem udział w bitwie pod Omduranem – on to

wszystko jedynie opisał. W 1883 roku gdzieś w okolicach Hurghady, na polach wszystko-

widzącego tamaryszku kochałem się: z dwudziestoczteroletnim, sudańskim rolnikiem. Do

kroćset literackich diabłów – mógłbym z powodzeniem być bohaterem Płatonowa, jeśliby

ten choć w połowie interesował się Afryką tak, jak interesował się Eurazją – zamiast tego

jestem Chamisem jakiegoś alternatywnego, nie-istniejącego W pustyni i w puszczy – poga-

ganiając Sabę literackiej futurystyki, usiłuję przebić się za stronę Guermantes: za wszelką

cenę, choćby niebłyskotliwego, pretensjonalnego wiersza – Spekulacja Egiptu. Spekulacja

pustyni. Kilkaset razy wypełniłem dziesięć wersów tekstem. Ziemia oddycha, po deszczu:

                *

zsunęła 

zasłonę, 
napletek.

  

11.07.2019